Schrijfsystemen

De meeste mensen zijn zich ervan bewust dat er duizenden talen er worden gesproken in de wereld. Weet jij ook hoeveel alfabetten er zijn?

We hebben het niet alleen over het verschil tussen bijvoorbeeld het Latijnse alfabet (wat je nu leest) en het Georgische alfabet (zie hieronder). We hebben het over het verschil tussen abjads en abugidas, en syllabaries en ideogrammen. Verwarrend? Lees verder om meer te weten te komen!

Voorbeeld van een Georgische tekst

Alfabet? Misschien niet

Als jouw moedertaal een Europese taal is, heb je wellicht nooit nagedacht over de enorme verschillen tussen schrijfsystemen in de wereld. Ookal kom je regelmatig andere systemen tegen, zoals in het Griekse of Cyrillische alfabet.

Romeins vs. Cyrillisch vs. Grieks alfabet

De term ‘alfabet‘, is in tegenstelling tot wat de meeste van ons denken, niet het woord voor de letters die gebruikt worden in een taal, maar een verwijzing naar een schrijfsysteem. De verschillende systemen maken gebruik van karakteristieke tekens of letters, om specifieke klanken aan te duiden. Denk aan het woord ‘hond’, fonetisch: [ɦont], gevormd door de letters: h & o & n & d. Elke klank wordt vertegenwoordigd door een letter. De letters zijn deel van een alfabet.

Het Hebreeuwse alfabet daarentegen, bestaat uit consonanten, of Abjads, dit betekent dat alleen medeklinkers worden weergegeven als letters in het schrift. ‘Hond’, wordt dan ‘hnd’. Klinkers worden weergegeven door middel van diakritische tekens (accenttekens), die de lezer duidelijk maken dat er bijvoorbeeld ‘hond’ staat en niet ‘hand’.

Het toevoegen van klinkers aan de consonanten maakt het mogelijk om zelfstandig- en bijvoeglijk naamwoorden te vormen. Een andere taal met een abjad alfabet is Arabisch.

Een vergelijkbaar principe als een abjad is een abugida. Dit type schrijfsysteem geeft lettergrepen weer, in plaats van medeklinkers. Deze lettergrepen bestaan uit medeklinkers met bijbehorende klinkers, denk bijvoorbeeld aan ‘oc-to-pus’. De lettergrepen worden weergegeven als symbool of letter. Hierbij worden diakritische tekens gebruikt, om verschil in klinkers aan te duiden, zoals het voorbeeld hieronder laat zien.

 

 

Een voorbeeld van lettergrepen met diakritische tekens in Devanagari, waar klinkers van lettergrepen [a] met geel gearceerd zijn. De diakritische tekens die een verschil in klinkers aanduiden zijn rood.

Ook het syllabisch schrift is een script dat symbolen gebruikt om lettergrepen van een woord weer te geven. Waarin syllabisch verschilt van ubigida‘s, is dat er geen gebruik wordt gemaakt van diakritische tekens. In plaats daarvan bestaat elk symbool uit karakteristieke tekens die individuele elementen weergeven. Dit betekent dat de woorden voor bijvoorbeeld ‘hond’ en ‘hand‘ uit verschillende symbolen bestaan, omdat het verschillende lettergrepen zijn! Ondanks het gebruik van dezelfde consonanten, verschillen symbolen van het Japanse hiragana hieronder wel enorm van het hierboven genoemde Devanagari. Er wordt namelijk gebruik gemaakt van andere vormen.

 

 

Hiragana is een voorbeeld van een syllabisch schrift, waarbij iedere lettergreep bestaat uit kenmerkende symbolen en karakters (het gemeenschappelijke element [p] is met geel gearceerd).

Het laatste type schrijfsysteem is logografisch of beeldschrift. Dit script bevat pictogrammen en ideogrammen, zoals hiërogliefen en en bepaalde Chinese karakters. Deze symbolen zijn geen weergave van klanken of letters, maar van dingen of concepten. Zie hieronder voorbeelden van Mandarijn:

Ideogrammen in het Mandarijn (Chinees), waarbij de vorm van het karakter de betekenis weergeeft.

Een ander voorbeeld, 休 ‘rust’, is samengesteld uit de karakters voor ‘persoon’ (人) en ‘boom’ (木), wat verwijst naar een persoon die tegen een boom aan hangt, ofwel rust.

Zie ook het woord voor ‘paard’ in Mandarijn.

Mǎ is onderdeel van het karakter voor (qí), ‘rijden’:

De twee voorbeelden hierboven worden ook wel ‘samengestelde karakters‘ genoemd, omdat ze op zichzelf staande symbolen samenvoegen, waardoor er andere unieke karakters ontstaan.

Andere soorten schrijfsystemen

Op het eerste gezicht lijkt het voorgaande misschien wat ingewikkeld, toch is het nog maar het topje van de ijsberg! Bedenk je bijvoorbeeld dat er ook nog een Internationaal Fonetisch Alfabet bestaat, wat gebruikt wordt door taalkundigen voor het aanduiden van specifieke klanken. Dit alfabet geeft alle verschillende klanken weer die een mens kan maken.

Het Internationale Fonetische Alfabet v.a. 2018 (klik om in te zoomen!)

En hoe zit het met het ‘reliëfalfabet’ Braille, of Morse? Of Semafoor, een telegraafsystem dat over de hele wereld werd gebruikt om te kunnen communiceren over lange afstanden? Of verschillende soorten stenografie (shorthand), die zelfs na het lezen van al het voorgaande niet van deze wereld lijken!

 

Pitman shorthand, bedacht door Isaac Pitman in 1837

 

Melin shorthand, bedacht door Olof Werling Melin in de Jaren 80 van de 19e eeuw